Απομνημονεύματα πολιτικά του Βαχίτ πασά

ΒΑΧΙΤ ΠΑΣΑ (Τοποτηρητού της Χίου τω 1822), Απομνημονεύματα πολιτικά, εξ ανεκδότου τουρκικού ιδιοχειρογράφου ελευθέρως μεταφρασθέντα και σημειώσεσι συνοδευθέντα υπό Δ. Ε. Δ. Εν Ερμουπόλει Σύρου, 1861, 8o, σελ. 4 χ. α. + ιβ΄ + 104 (Με πρόλογο Στέργιου Φασουλάκη) (ανατύπωση 1974)

81) Δ.Ε.Δ., Απομνημονεύματα πολιτικά του Βαχίτ πασά, πρέσβεως εν Παρισίοις τω 1802, ρεΐζ εφέντη τω 1808 και τοποτηρητού της Χίου τω 1822, εξ ανεκδότου Τουρκικού ιδιοχειρογράφου, εν Ερμουπόλει Σύρου 1861. Η ανώνυμη αυτή αρχειακή έκδοση προέρχεται από έναν σημαίνοντα Οθωμανό αξιωματούχο, τον Βαχίτ, ο οποίος σχετίζεται στενά με την εθνεγερσία των Ελλήνων. Όπως εξηγεί ο πανεπιστημιακός καθηγητής Στέργιος Φασουλάκης (†2018), ο οποίος προλογίζει την αναστατική έκδοση του 1974, ο Βαχίτ στα απομνημονεύματά του στέκεται σε τρία σημεία: α´) σε μια συνέντευξή του με τον Ναπολέοντα (1807), β´) στις διαπραγματεύσεις για τη σύναψη της αγγλοτουρκικής συνθήκης ειρήνης του 1809, και γ´) στην επανάσταση και στις σφαγές της Χίου (1822). Για το θέμα των συμβάντων της Χίου, ο απομνημονευματογράφος σημειώνει ότι καταλείπει αυτά «ενθύμιον τοις μεταγενεστέροις προς παραδειγματισμόν των στασιαζουσών πόλεων κατά της κυριαρχίας των ηγεμόνων αυτών» (σελ. 52). Ο Βαχίτ περιγράφει τις σφαγές με ωμότητα και τις παρουσιάζει ως ύψιστη υπηρεσία του προς το Οθωμανικό Κράτος και τον Θεό του Ισλάμ. «Όσον δε περί της συνειδήσεώς» του, ο ίδιος δηλώνει «ήσυχος», διότι «η εξόντωσις ενός απίστου γκιαούρου αποστάτου είναι παρά τω ισλάμη ίση ως και η εξόντωσις δένδρου ή βοτάνης» (σελ. 89). Τα Απομνημονεύματα πολιτικά του Βαχίτ πασά είναι οπωσδήποτε μια πρωτογενής πηγή για το πως οι Οθωμανοί είδαν την Επανάσταση («στάσιν») των Ελλήνων.